با شهرهای آب انباری ایران آشنا شوید

حتما تا به حال عبارت شهر آب انبارها را زیاد شنیده‌اید، اما به نظر شما این عنوان به کدام شهر ایران تعلق دارد؟ در پاسخ به این سوال لازم است بدانید که مناطق مرکزی کشور ایران معمولا دارای آب و هوای گرم و خشک هستند. در نتیجه دسترسی به منابع آبی همواره یکی از چالش‌های این مناطق بوده است.

از دیرباز برای رفع این مشکل، از سازه‌های مهندسی شده به نام آب انبار جهت ذخیره آب شیرین برای مصارف مختلف استفاده شده است. آب انبارها در واقع محلی سرپوشیده و دارای سیستمی خاص برای ذخیره آب حاصل از باراش بارن یا برف ذوب شده محسوب می‌شوند. برای آشنایی بیشتر با نحوه ساخت و ذخیره آب در آب انبار به عنوان یک شاهکار معماری در زمان قدیم، می‌توانید مطلب مرتبط با این عنوان را مطالعه کنید. در ادامه قصد داریم تا شما را با معروف‌ترین و قدیمی ترین آب انبارهای ایران آشنا کنیم.

آب انبار سردار قزوین 

اگر به شهر قزوین سفر کرده باشید، مطمئنا به بازدید یکی از ده‌ها آب انبار این شهر رفته‌اید. قزوین از زمان گذشته تا به امروز به عنوان یکی از کم‌ آب‌ترین شهرهای ایران شناخته شده است. به همین دلیل احداث آب انبار یکی از موثرترین روش‌ها برای غلبه بر این مشکل بوده است. این شهر با بیشترین تعداد بنا به این منظور، غالبا به عنوان شهر‌ آب انبارهای ایران شناخته می‌شود.

آب انبار سردار بزرگ یکی از بزرگترین و قدیمی ترین آب انبار ایران و حتی جهان است. این بنای منحصر به فرد در سال 1191 هجری شمسی در محله راه ری شهر قزوین ساخته شد. آب انبار تک گنبدی سردار بزرگ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و هر ساله نظر گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند. در شهر قزوین دو آب انبار با نام‌های سرداردبزرگ و سردار کوچک وجود دارند. آب انبار سردار بزرگ برخلاف نام آن، از نظر ابعادی کوچکتر از آب انبار سردار کوچک بوده و دلیل نامگذاری آن‌ها فقط نام سازنده‌شان است.

آب انبار برکه در شیراز

برکه، برکه کل یا گنج‌البحر یکی از آب انبارهای تاریخی مربوط به دوره قاجار در شهر گراش استان فارس است. برکه کل به عنوان یکی از بزرگترین آب انبارها در ایران، در جنوب غربی شهرستان گراش و در مسیر رودخانه فصلی پئت قرار دارد. نکته جالب در مورد این بنا، فرو ریختن سقف آن است.

روایت‌های مختلفی در مورد ریزش سقف این آب انبار وجود دارد. برخی معتقد هستند که دلیل ریزش سقف زمین لرزه در منطقه لار است که از طرف ساکنان این شهر تایید نشده است. دیگر روایت‌های مربوط به عدم مهارت سازندگان این اثر یا طراحی اولیه بدون سقف این بنا می‌شود. در هر صورت وجود دیواره‌های قوس‌دار نشان دهنده سقف گنبدی شکل این شاهکار معماری است.

آب انبار یزد

مطمئنا وقتی اسم شهر یزد می‌آید، همه به یاد آب و هوای گرم و خشک، بناهای خشتی و آب انبارهای آن می‌افتند. آب انبار جنک در یزد به عنوان یکی از قدیمی ترین آب انبارهای این شهر شناخته می‌شود که در محله مسجد جامع قرار دارد. بر روی کتیبه نصب شده در ورودی این آب انبار، تاریخ 878 هجری قمری، مطابق با 852 هجری شمسی به عنوان سال ساخت این بنا ذکر شده است.

یزد که به عنوان شهر آب انبارها در ایران شناخته می‌شود، دارای تعداد زیادی آب انبار است که با وجود پیشرفت تکنولوژی همواره در بعضی از مناطق آن مورد استفاده قرار می‌گیرند. دیگر آب انبارهای این شهر شامل آب انبار شش بادگیر، آب انبار امیرچخماق، آب انبار رستم گیو، آب انبار گلشن، آب انبار هفت بادگیری عصرآباد، آب انبار دوشیر اشکذر و سایر آب انبارها می‌شوند.

آب انبار کرمان

کرمان یکی از استان‌های ایران است که به دلیل شرایط خاصی که دارد، همواره ساکنان آن به دنبال راه‌های مختلفی برای آسان کردن شرایط زندگی خود در این منطقه هستند. به همین دلیل ساکنان کرمان برای تامین آب مورد نیاز خود در فصول گرم و خشک سال، به دنبال احداث آب انبارهای مختلفی بودند. امروزه اما به دلیل بالا آمدن سطح آب شهری، ورود به بسیاری از آب انبارهای این شهر امکان پذیر نیست.

جالب است بدانید که اکثر مناطق مرکزی و بیابانی ایران به عنوان شهر آب انبارها شناخته می‌شوند. به همین دلیل، کرمان نیز همین عنوان را در این زمینه دارد. از جمله مشهورترین و قدیمی ترین آب انبارهای کرمان می‌توان به آب انبار علیمردان خان در بازار مسگری این شهر اشاره کرد. این بنا به عنوان یکی از آثار ملی به ثبت رسیده است و دارای مقرنس کاری و کاشی‌کاری بسیار زیبایی است. از جمله سایر آب انبارهای استان کرمان نیز می‌توان به آب ملک، آب انبار شیخ داوود، آب انبار خیابان مظفری، آب انبار ابراهیم خان ، آب انبار وکیل، آب انبار حاج آقا علی، آب انبار میدان قلعه، آب انبار حاج غلامحسین، آب انبار خواجه خضر و... اشاره کرد.

آب انبار قشم

آب انبار بی بی به عنوان اولین و قدیمی ترین آب انبار شهر قشم شناخته می‌شود که در سال 1202 هجری قمری توسط یک خانم خیر به نام صوغیه ساخته شده است. این آب انبار امروزه نیز با نام برکه بی بی قشم مشهور بوده و به عنوان یکی از آثار گردشگری این منطقه شناخته می‌شود.  

آب انبار اصفهان

آب انبار کازرونی در اصفهان مربوط به دوره قاجار در منطقه تخت فولاد اصفهان به عنوان یکی از آثار تاریخی این شهر به ثبت رسیده است. در منطقه ورزنه استان اصفهان نیز آب انبارهای زیادی وجود دارد. از جمله قدیمی ترین آب انبارهای این شهر می‌توان به آب انبار حاج محمد جعفر، آب انبار حاج میرزا، آب انبار میرزا علی و سایر بناها اشاره کرد.

آب انبار گناباد

آب انبار شریعت گناباد که با نام حسینیه نیز شناخته می‌شود، یکی از آثار به جا مانده از دوران هخامنشیان است. امروزه این بنای تاریخی به عنوان موزه آب گناباد مورد استفاده قرار می‌گیرد. این آب انبار به عنوان قدیمی ترین آب انبار در گناباد در مرکز این شهر بنا شده تا دسترسی همه مردم از نقاط مختلف به آن راحت باشد. آب انبار شریعت درواقع بخشی از یک مجموعه بوده که تنها آب انبار آن در حال حاضر سالم باقی مانده است و قسمت‌های دیگر مثل کاروانسرا تقریبا کامل تخریب شده‌اند.

آب انبار همدان

یکی دیگر از آثاری که به ثبت ملی رسیده است، آب انبار شیخ علی خان واقع در محله‌ای به نام انبار در شهرستان اسدآباد همدان است. شیخ علی خان به عنوان قدیمی‌ترین آب انبار در این استان شناخته می‌شود که دارای مخزن برگی به ابعاد 20 در 12 متر مربع است. متاسفانه پروژه مرمت و بازسازی این آب انبار همچنان کامل نشده و بازدید از شیخ علی خان برای گردشگران امکان‌پذیر نیست.

آب انبار دریا دولت بندرکنگ

آب انبار دریا دولت یکی از بناهای تاریخی زمان قاجار در جنوب ایران است که بر خلاف اکثر بناهای مشابه، سقف ندارد. به همین دلیل این بنا آب مورد نیاز برای مصارف ساخت و ساز و آبیاری مناطق بیرون از شهر را تامین می‌کند. این سازه به عنوان یکی از بزرگترین آب انبارهای ایران شناخته می‌شود که گنجایشی معادل 8620 مترمکعب آب را دارد.

سخن پایانی

بسیاری از شهرهای ایران به دلیل دارا بودن سازه آب انبار به عنوان شهر آب انبارها معرفی می‌شوند. این بناهای تاریخی به عنوان شاهکارهای مهندسی در زمان خود شناخته می‌شدند که همچنان در بعضی مناطق مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این مطلب به بررسی و معرفی تعداد زیادی از این سازه‌ها در مناطق مختلف کشور پرداختیم اما تعداد بسیار زیادی آب انبار مهم و زیبای دیگر نیز وجود دارند که بررسی تمام آن‌ها امکان پذیر نیست. برای دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه تجهیزات باستانی آبی در ایران با مقالات آموزشی وب سایت آبین همراه باشید.