منابع آب پنهان در ایران

منابع آب از نظر همه ما همان آب های زیرزمینی و سطحی هستند اما این موضوع وسعت بسیار بیشتری را نسبت به این دو دسته بندی دارد. به این صورت که در کشور ما می توان منابع آب را در سه دسته بندی آب های شیرین، آب های سطحی و سفره های آب زیر زمینی دسته بندی کرد. اما حجم بسیار زیادی از منابع آب در بخش کشاورزی، دامداری و مواردی مانند این استفاده می شود. بنابراین برای دسته بندی منابع آب باید آبی را که برای کشاورزی و مصارفی مانند این استفاده می شود را هم در نظر گرفت. 

در طول این سال ها از موضوعاتی که بسیاری از کارشناسان محیط زیست به آن پرداخته اند توجه به بحران کم آبی در ایران است. اما چیزی که به همه ما در این زمینه ثابت شده عدم توجه و نظارت مسئولین مرتبط در این زمینه است، این موضوع اهمیت نقش ما را در کنترل میزان مصرف آب چندین برابر می کند. اگر به موضوع کمبود آب در ایران اهمیت می دهید باید به این نکته توجه کنید که بخش زیادی از آب در ایران را منابع آب پنهان تشکیل می دهند. در تعریف منابع آب پنهان می توان گفت مجموع حجم آبی که در مراحل مختلف تهیه، تولید و ارائه یک محصول به صورت مستقیم یا غیر مستقیم مورد استفاده قرار می گیرد. این منابع آب سهم زیادی را با توجه به گسترش کشاورزی در ایران به خود اختصاص می دهند.

موضوع منابع آب پنهان در ابتدا توسط محقق و جغرافیدان انگلیسی به نام تونی آلن مطرح شد. طرح این موضوع با توجه به اهمیت بالایی که داشت باعث شد تا این محقق موفق به دریافت جایزه ارزشمند آب استکهلم شود. این محقق در ادامه با نوشتن کتابی در این زمینه تاکید کرد که هیچ کدام از ما انسان ها درک درستی از ارزش آب نداریم و نسبت به این که لحظه لحظه زندگی مان وابسته با این مایع ارزشمند است بی تفاوت هستیم. علاوه بر این آلن در این کتاب مطرح می کند که در گذشته با توجه به این که جمعیت جهان 1 میلیارد نفر بود این موضوع کاملا بی اهمیت بود اما ادامه این بی تفاوتی با توجه به رشد بالای جمعیت در جهان در آینده ما را با مشکلات بسیاری روبرو می کند. 

کتاب آب پنهان که نوشته این محقق بزرگ است حاوی تجربه های چند کشور در زمینه آب و تاثیرات محصولات کشاورزی، صنایع، انرژی، اقتصاد و سایر ردپاهای نهان مصرف آب می باشد. برخی از این کشورها که در این کتاب مورد توجه مفصل قرار گرفته اند چین، ویتنام، مصر و برزیل هستند. در این کتاب به تجربه های ناموفق کشور اتیوپی در کنار منابع آب کافی در کنترل مصرف آب هم اشاره شده است. علاوه بر این موارد کتاب آب پنهان به نقش کشورهایی مثل چین و برزیل به عنوان دو صادر کننده اصلی منابع آب پنهان (مواد غذایی و مواردی مانند این) توجه ویژه ای شده است. 

 آب پنهان در ایران

بعد از مطالعه مطالب گفته شده که در واقع به مفهوم کلی منابع آب پنهان پرداختند در ادامه به بررسی این منابع در کشور و نقش ما در کاهش هدر رفت آب در این زمینه می پردازیم:

به صورت کلی آب پنهان در ایران در بخش هایی مثل کشاورزی، آبیاری چمن و ساخت و ساز می باشد که البته در این زمینه ها هیچ تدبیر خاصی برای کاهش هدر رفت آب در نظر گرفته نشده است. بنابراین بسیاری از فعالان محیط زیست معتقدند که در ایران مصرف آب پنهان بسیار بالاست و هیچ توجهی برای کاهش آن نمی شود. 

از عواملی که تاثیر بسیار زیادی را در مصرف بالای منابع آب پنهان داشته اند می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1-    منابع آب پنهان در معماری

 استفاده از آب شرب و خوراکی در صنعت ساخت و ساز از مواردی است که هیچ توجهی به آن نمی شود و در عین حال بخش زیادی از منابع آبی در این جریان مصرف می شود. برای کاهش هدر رفت آب در این صنعت توجه به نکاتی مثل نوع مصالح و معماری ساختمان می تواندبسیار کمک کننده باشد. 

2-    منابع آب پنهان در کشاورزی

در کشور ما از موضوعاتی که کمترین توجه به آن می شود کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی است. توجه به این مسئله که سهم بسیار زیادی از منابع آب پنهان را به خود اختصاص می دهند می تواند تحول بسیاری را در کاهش بحران کم آبی در ایران داشته باشد. در این زمینه دو راه حل برای کاهش مصرف منابع آب پنهان می توان ارائه کرد که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم:

•    تغییر الگوی کشاورزی و توسعه روش های آبیاری برای کاهش مصرف آب در این زمینه

•    عدم کشت محصولاتی که در کنار مصرف بالای آب سود آوری کمی را به دنبال دارند. 

تا الان به این موضوع توجه کرده اید که چه حجم زیادی از آب در ایران صرف کشت محصولاتی می شود که در کنار مصرف بالای آب صرفه اقتصادی ندارد. در کنار این بسیاری از این محصولات به کشورهای اطراف صادر می شوند که با این کار عملا منابع آب پنهان را به این کشورها صادر می کنیم. در این زمینه راهکار موثر عدم کشت این نوع محصولات و وارد کردن آن هاست، علاوه بر این جایگزین کردن محصولاتی که در کنار مصرف پایین آب، صرفه اقتصادی داشته باشند می تواند در این رابطه بسیار کمک کننده باشد. 

3-    منابع آب پنهان در فضای سبز

در گذشته برای درخت کاری حتما به کشت گیاهانی که آب کمی نیاز دارند توجه می شد و کاشت درختانی مثل صنوبر، بید و توت با توجه به آب بالایی که استفاده می کنند انجام نمی شد. با این که در حال حاضر بیش از گذشته با بحران کم آبی روبرو هستیم اما نسبت به عدم کاشت این گیاهان که مصرف آب در آن ها زیاد است توجهی نمی شود. چمن کاری از دیگر عواملی است که در فضای سبز میزان زیادی از آب را مصرف می کند. 

نتیجه گیری نهایی: منابع آب پنهان ایران در بخش هایی مثل معماری، کشاورزی و فضای سبز متمرکز شده اند و در این زمینه حجم بالایی از آب دچار هدر رفت می شود. در طول سال ها کشور ما با بحران کم آبی روبرو است و به گفته کارشناسان مربوطه بخش زیادی از این بحران مربوط به مصرف بی رویه آب به صورت پنهان یا مجازی است. بنابراین استفاده از روش هایی که در کاهش مصرف آب در این زمینه موثر اهمیت زیادی دارد.