مدیریت مصرف آب در ایران باستان

مدیریت مصرف آب در ایران باستان

بحران آب مسئله ای است که کشور ما به دلیل اقلیم و منطقه ای که در آن قرار دارد، طی سال های متوالی افراد زیادی را درگیر کرده است. با نگاه به آینده تنها موضوعی که در این رابطه می توان دریافت، عدم توجه به مدیریت بحران آب و راه های موثر برای کاهش مصرف آب است. اما نکته جالب این که بحران های کم آبی با ایرانیان باستان هم همراه بوده و طی بررسی ها و آثار به جامانده از گذشته، ایران باستان عملکرد بسیار خوبی را برای مدیریت بحران آب داشته است. به طوری که در تمام سازه ها، اهمیت به کاهش مصرف و هدر رفت آب در نظر گرفته شده است. ایرانیان باستان بعد از مواجه با کم آبی در فلات ایران دست به مهاجرت برای یافتن سرزمین مملو از منابع آب نزدند، با این حال از روش های مختلفی برای کنترل و مدیریت منابع آب در ایران استفاده کردند.


اگر بخواهیم سیستم های آبرسانی را در گذشته با حال حاضر مقایسه کنیم به این نتیجه می رسیم که سیستم های که در حال حاضر استفاده می شود به هیچ عنوان بر مبنای کاهش هدر رفت آب نیست. بنابراین بررسی روش های که در گذشته برای آبرسانی استفاده می شد می تواند برای اقدام به مدیریت آب در آینده موثر باشد. به همین دلیل در ادامه به بررسی برخی راهکارهای موثر در ایران باستان برای مدیریت مصرف آب می پردازیم.

سیستم آبرسانی با قنات در ایران باستان


قنات ها یکی از مهم ترین سازه های آبی در ایران باستان برای مدیریت مصرف آب محسوب می شوند. ابداع قنات ها توسط ایرانیان با مناسب ترین ساختار برای مصرف حداقلی آب انجام شد و نکته قابل توجه این که قنات ها هیچ آسیب زیست محیطی را ایجاد نمی کنند و کاملا سازگار با طبیعت ساخته شده اند. قنات از سازه هایی هستند که باعث از بین رفتن دغدغه برای یافتن آب در محیط های خشک شده و در کنار این به دلیل ساختار از هدر رفت آب هم جلوگیری می کنند. یکی از مزیت های ساخت قنات ها این است که امکان احداث آن ها با وسایل ابتدایی وجود دارد و نیاز به استفاده از انرژی الکتریکی، فسیلی، موتور پمپ و ... نیست. این موضوع نشان دهنده این است که امکان مدیریت منابع آب با کمترین هزینه ها هم وجود دارد، اما هنوز و حتی در کشورهای موفق در مدیریت آب هیچ پروژه کم هزینه ای برای مدیریت منابع آب وجود ندارد.


تاریخچه احداث قنات ها در ایران: متاسفانه زمان دقیق این روش کاربردی برای آبرسانی در ایران باستان مشخص نیست. با این حال بسیاری از محققان زمان ابداع قنات ها را به حدودا شش هزار سال قبل نسبت داده اند. ساسانیان دوره شکوفایی استفاده از روش های پیشرفته برای آبیاری و کشاورزی در ایران باستان محسوب می شود. در این دوره دیوانی برای نظارت در مصرف آب وجود داشت، در این دیوان قوانینی برای مدیریت آب تعبیه شده بود. در کنار این بر اساس قوانین، دولت مسئول تعمیر، احداث و رسیدگی به تمام قنات ها در ایران بود. 


برخی از قنات های ایران اهمیت بسیار بالایی را از نظر کارایی و کاهش مصرف آب دارند، به همین دلیل بسیاری از قنات ها ثبت جهانی شده اند. البته در حال حاضر به دلایل مختلف بسیاری از قنات های ایران در حال خشک شده هستند، اما هنوز هم از نظر ساختار اهمیت زیادی دارند. برخی از مهم ترین قنات های ایران که به ثبت جهانی رسیده اند قنات های قصبه، بلده، باغ زارچ در یزد، حسن آباد مهریز و گوهرریز است. 

تقسیم آب برای کاهش مصرف


در گذشته برای مدیریت و نظارت در مصرف از تقسیم آب استفاده می کردند. اهمیت آب به گونه ای بود که نظام اداری برای مدیریت تامین آب وجود داشت. اما به این نکته توجه کنید که قوانین برای مصرف آب در گذشته به صورت منطقه ای تعریف می شد تا در هر منطقه مصرف آب با توجه به اقلیم و شرایط آب و هوایی باشد. با گذشت زمان این موضوع اهمیت بیشتری پیدا کرد و صرفه جویی در مصرف آب به صورت یک فرهنگ در نظر گرفته می شد. نکته قابل توجه این که در تقسیم بندی و استفاده از روش های آبیاری با کمترین مصرف آب بیشترین نقش را مردم داشتند ک البته با حمایت دولت هم همراه بودند. 


یکی از جالب ترین سیستم های تقسیم آب ایران باستان، در شهر باستانی شوشتر است که در آن آب را برای آبیاری و مواردی از این قبیل تقسیم می کردند. برای مطالعه دقیق در مورد این سیستم آبرسانی مطالعه مقاله سازه های آبی در ایران باستان کمک بسیار خوبی در این زمینه است. این سازه آبی بر اساس مصرف حداقلی آب ساخته شده است.

مدیریت مصرف آب در ایران باستان


احداث آب انبارها در ایران باستان 


شرایط آب و هوایی در بسیاری از نقاط ایران به این صورت است که بارش باران فقط محدود به چند ماه در سال است. به همین دلیل در گذشته از سازه هایی برای ذخیره آب استفاده می کردند تا در فصل های خشک سال با کمبود منابع آب مواجه نشوند. ساختار آب انبارها به این صورت است که آب در آن ها با دمای مناسب و کاملا بهداشتی و به دور از هر گونه آلاینده ذخیره می شود. از ویژگی های که برای ساخت این آب انبارها در نظر گرفته می شود استفاده از بادگیرها و پلکانی بودن ساختمان ها می باشد. امروزه برای تهویه هوا از نیروی برق و انرژی استفاده می شود، نکته قابل توجه این که برای تهویه هوا در آب انبارها از باد گیرها استفاده می کردند که نیاز به مصرف انرژی در آن نیست. 


ساختار آب انبارها به این صورت است که محل ذخیره آب پایین سطح زمین برای جلوگیری از آسیب در مقابل فشار آب ساخته می شود. این ساختار باعث حفاظت ساختمان آب انبار در برابر زمین لرزه می شود. نکته جالب این که در آب انبارها برای جلوگیری از گندیدگی آب به آن نوعی نمک اضافه می شود اما به دلیل راکد بودن نمک در آب حل نمی شود و فقط در عمق آب انبار تجمع پیدا می کند. در این سازه های آبی، آب همیشه در دسترس و با کیفیت بسیار بالایی ذخیره می شود. در کنار این برای ساخت این سازه آبی از وسایل کاملا ابتدایی و هزینه های بسیار کم استفاده شده است. 
برخی از مهم ترین آب انبارها که در گذشته برای مدیریت مصرف آب استفاده می شد آب انبارهای شریعت، شاه عباس، سردار در قزوین و وکیل در شیراز می باشند. 


سدسازی در ایران باستان 


در گذشته از سدسازی برای دسترسی به آب استفاده می شد، ساخت سد باعث می شود تا آب مورد نیاز برای آبیاری و کشاورزی در اختیار ساکنین قرار بگیرد. تاریخ سدسازی در ایران قدمت بسیار طولانی دارد و از بهترین روش ها برای ساخت سدها که کمترین هدر رفت آب را داشته باشد استفاده می شد. بسیاری معتقدند که سدسازی از دوره هخامنشیان در ایران آغاز شد. از آثار به جا مانده از گذشته می توان پی برد که این سدها کاملا مقاوم ساخته شده و توانایی مقابله با فشار بالای آب را داشته اند. اهمیت این موضوع زمانی مشخص شد که بسیاری از سدهای ساخته شده در قرن های معاصر نتوانستند در برابر کوچکترین فشار آب مقاومت کنند. 

 


اهیمت آب در ایران باستان به گونه ای بود که از روش های مختلفی برای مدیریت منابع آب استفاده می شد. در تمام این روش ها نیاز به استفاده از انرژی نیست و در کنار این از وسایل کاملا ابتدایی برای ساخت سازه های آبی استفاده شده است. 

منبع: abin.ir
تعداد بازدید: 0
تعداد نظرات: 0
نرگس مومنی
نویسنده یا مترجم: نرگس مومنی
اولین نظر را شما ثبت کنید
ارسال نظر