آیا موج دوم کروناویروس شروع شده است؟ 

ویروس نوپدید کروناویروس SARS-CoV-2 پس از ظهور در ووهان چین به سرعت مرزهای کشورها و قاره ها را درنوردید و سازمان بهداشت جهانی در ژانویه 2020 به دلیل انتشار سریع این ویروس وضعیت فوق العاده اعلام نمود. در فوریه و مارس ۲۰۲۰ بسیاری از کشورها سیاست های سختگیرانه ای را برای کمک به قطع زنجیره انتقال ویروس وضع کردند و در برخی از مناطق دنیا میزان ابتلا و مرگ و میر به طور قابل ملاحظه ای کاهش پیدا کرد. 

با این حال اعمال این اقدامات سختگیرانه و تداوم تعطیلی به ضررهای اقتصادی و اجتماعی زیادی منجر شد، تا جایی که دولت ها وهم چنین مردم، مشتاق برداشتن محدودیت ها و بازگشت به شرایط عادی شدند و بعد از گذشت تنها شش ماه پس از ظهور کوید 19 اکثر کشورهای دنیا شرایط را تا حدودی به روال طبیعی بازگرداندند. درهمین زمان سازمان بهداشت جهانی در 21 ژوئن مجددا از افزایش ناگهانی موارد ابتلا به ویروس کرونا خبر داد که بزرگترین رکورد ثبت شده از موارد ابتلا در یک روز، از زمان شیوع ویروس بود و سپس بروز موج دوم بیماری کرونا در مجامع عمومی مطرح شد. 

در این مقاله قصد داریم به بررسی این سوال مهم بپردازیم: " دانشمندان موج دوم بیماری را چطور تخمین می زنند؟"

موج دوم و یا موج های بعدی یک پاندمی چگونه اتفاق می افتد؟ 

در بیماری های عفونی اصطلاح موج به معنی بالا رفتن و سپس پایین آمدن تعداد موارد ابتلا در زمان شیوع بیماری به کار می رود. در واقع هیچ تعریف مشخصی از موج دوم وجود ندارد و علامت آن درگیر شدن گروه جدیدی از جمعیت پس از حذف شدن بیماری در گروه اول است. در طول تاریخ، بشر پاندمی های متعددی را پشت سر گذاشته است و تجربه بدی از موج های بعدی پاندمی ها را در حافظه خود دارد. یکی از بزرگترین آن ها پاندمی آنفولانزای اسپانیایی بوده که یک سوم جمعیت دنیا را درگیر کرد و حدود 50 میلیون نفر را از بین برد. ویروس در بهار 1918 شیوع پیدا کرد، در پاییز همان سال با یک جهش ژنتیکی موج دوم را کشنده تری را بروز داد و سپس موج سوم بیماری در بهار ۱۹۱۹ اوج گرفت و تا اواسط همان سال کشیده شد. 

در عفونت های ویروسی مثل آنفولانزا و یا سرماخوردگی معمولی به طور معمول در ماه های سرد زمستان تعداد موارد ابتلا شدت می گیرند و با شروع گرما فروکش می کنند؛ چون این ویروس ها معمولا در فصول گرم سال پایداری کمتری در محیط خارج از بدن جاندار دارند. کروناویروس جدید SARS-CoV-2 هر چند در محیط خارج پایداری کمتری نسبت به داخل بدن جاندار دارد؛  اما برخلاف پاندمی های معمول که فصلی هستند، رفتار متفاوتی را از خود نشان داد و بروز موارد جدید همچنان در فصول گرم ادامه پیدا کرد. 

در واقع تا زمانی که میزبان حساس و افراد آلوده وجود داشته باشند،  گردش ویروس در جمعیت می تواند ادامه پیدا کند. شواهد نشان می دهند که موج اول پاندمی کوید ۱۹ ایمنی محدودی را در جمعیت ایجاد کرد که در زیر سطح ایمنی دسته جمعی یا گله ای است. اما ویروس در جمعیت قابل ملاحظه ای نه تنها زنده مانده؛ بلکه همچنان در حال انتشار است. 

ویروس به طور معمول برای انتشار در یک جمعیت به وجود میزبان حساس و راه انتقال موفق نیاز دارد. این دو فاکتور در میزان R0 ویروس که به معنی عدد سرایت پایه یا عدد آر، می باشد موثر است؛ به این معنی که هر فرد مبتلا به طور متوسط چند نفر دیگر را می تواند آلوده کند. اگرعدد R بالای یک باشد، به این معنی است که تعداد افراد مبتلا به بیماری در حال افزایش است؛ در حالیکه اگرعدد R زیر یک باشد، یعنی موارد ابتلا رو به کاهش هستند. 

میزان عدد سرایت پایه برای کروناویروس عامل کوید ۱۹ قبل از اعمال فاصله اجتماعی بین ۲ تا ۴ برآورد شد. به طور مثال  کشورهایی مانند چین، کره جنوبی، نیوزیلند، انگلستان و اکثر کشورهای اروپایی با اعمال محدودیت های سختگیرانه اجتماعی توانستند به عدد سرایت کمتر از یک برسند؛ اما در کشورهای دیگر مانند سوئد و روسیه این عدد همچنان نزدیک یا بالای یک باقی ماند که به معنی افزایش موارد بیماری است. 

آیا این افزایش ها نشان دهنده شروع موج دوم بیماری است؟ 

هر چند ارتباط بین رفتار جمعیت و عدد R0 بسیار پیچیده است؛ اما می توانیم از این مفهوم  برای نشان دادن چگونگی ظهور موج دوم بیماری استفاده کنیم. Adam Kleczkowski استاد آمار دانشگاه استراتکلاید معتقد است بازگشت مجدد مردم به فعالیت های روزمره، ناگزیر منجر به افزایش عدد R می شود؛ اما آنچه اهمیت دارد این است که این مقدار زیر عدد یک و یا مساوی با آن باقی بماند. اما حتی یک تغییر کوچک در R مثل 1/2 می تواند به یک شیوع بالایی از بیماری منجر شود، که موج دوم بیماری را ایجاد می کند. 

دکتر اریک تونر، از مرکز تحقیقات بهداشتی جان هاپکینز، "موج" را اصطلاح مفیدی در توصیف یک بیماری همه گیر نمی داند؛ با این توجیه که هنگامی که هنوز در زیر آب هستیم، سخت است که بگوییم چند موج از بالای سر ما عبور می کند. او می گوید : "افزایش فعلی در موارد ایالات متحده کمتر به ویروس ربط دارد و بیشتر با رفتار افراد ارتباط پیدا می کند. ويروس نمي رود و بر گردد؛ ویروس هنوز اینجا است و فقط میزان ابتلا در بعضی از مناطق بالا و در سایر مناطق پایین است."

 یک گروه تحقیقاتی به سرپرستی دکتر تئو ووس از انستیتوی سنجش و سنجش بهداشت دانشگاه واشنگتن بر اساس مدل های جهانی پیش بینی کرده است، که با فرا رسیدن فصل سرما در ایالات متحده تعداد مبتلایان به کروناویروس جدید نیز در پاییز افزایش می یابد و احتمال می دهند که ویروس در ماه اکتبر پیک مجددی بزند که با افزایش تعداد مبتلایان در ماه نوامبر، دسامبر و ژانویه همراه خواهد بود. محققان هم چنین بر اساس داده های موجود، میزان تاثیر استفاده از ماسک، غربالگری جمعیت و حتی میزان آلودگی هوا و آنفولانزای فصلی را در افزایش موارد ابتلا به کوید ۱۹ به دست آورده اند و می گویند استفاده از ماسک منجر به کاهش 50 درصدی انتقال کروناویروس می شود. 

چرا صحبت درباره موج دوم کروناویروس یک قضاوت زود هنگام است؟

افزایش مجدد موارد ابتلا به COVID-19 حتی در اکثر مناطقی که میزان ابتلا در حد قابل قبولی کاهش نشان نداده است به "موج دوم" این بیماری تعبیر می شود، اما برخی از کارشناسان می گویند که به کار بردن موج دوم برای بسیاری از کشورها هنوز زود است و تا زمانی که موارد ابتلای روزانه بالایی از یک منطقه گزارش می شود نمی توانیم در مورد موج دوم صحبت کنیم. این محققان می گویند ما در موج اول هستیم و قبل از بررسی موج دوم، باید اجازه بدهید از موج اول خارج شویم. 

در حالی که بسیاری از کشورها اوج موج اول خود را طی کرده اند، اکثر مناطق دنیا هنوز در اولین موج این بیماری همه گیر هستند. در ایالات متحده آمریکا نیز موارد ابتلای بیماری در ماه مارس و آپریل افزایش پیدا کرد و در نتیجه فاصله گذاری اجتماعی میزان انتقال ویروس در بین جمعیت کاهش پیدا کرد. ولی بسیاری معتقدند ایالات متحده آمریکا بر خلاف برخی از کشورهای اروپایی هیچ زمان افت چشمگیری در تعداد مبتلایان بیماری را تجربه نکرده که به طور واضح پایان موج اول را نشان بدهد و هنوز در موج اول بیماری به سر می برد. برخی نیز آن را امتداد موج اول نامیده اند و یا موج دومی که بر روی موج اول سوار شده است. 

آیا موج دوم کروناویروس خطرناک تر است؟

موج دوم ویروس کرونا می تواند بسیار سخت تر باشد، چون در طول موج اول ما می دانستیم که دشمن در حال آمدن است و آن هم بیشتر از خارج از کشور. می دانستیم چه کسانی باید مورد آزمایش قرار گیرند و می توانستیم این افراد را رهگیری کنیم. ولی موج دوم اگر رخ دهد از درون جامعه خواهد بود و ما نمی دانیم دقیقا از کجا می آید. در بدترین حالت، ویروس ممکن است جهش پیدا کند و سویه ای با عفونت زایی بیش تر را بوجود بیاورد؛ مانند آنچه در مورد موج دوم آنفولانزای اسپانیایی اتفاق افتاد. اگر شبیه این حادثه در مورد کروناویروس سارس ۲ اتفاق بیفتد، شیوع فعلی ویروس در برابر آن یک شوخی بیش نیست؛ حتی اگر R جدید ویروس فقط ۴ باشد. به عنوان مثال اگر در موج بزرگ احتمالی پاییز مقدار عدد R اگر در یک مدت زمان خیلی کوتاه به ۴ افزایش پیدا کند،  افزایش تعداد موارد ابتلا افزایش بسیار بالایی را نشان می دهد. 

مدل ها و مفاهیم اپیدمیولوژیکی مانند عدد R ویروس می توانند در ایجاد مکان، چگونگی، شروع و مدت زمان مداخله دولت ها برای جلوگیری از موج دوم کمک کنند. در موج دوم بیماری، محدودیت فعالیت های اجتماعی ناگزیر مجددا شروع می شود؛ اما به دلیل اینکه جامعه از محدودیت ها خسته شده است؛ ممکن است تحمیل مجدد چنین سیاست های سختی دشوارتر باشد. مایک رایان، مدیر برنامه فوریت‌های پزشکی سازمان جهانی بهداشت می گوید: "برای جلوگیری از انتشار ویروس ممکن است نیازمند اجرای اقدامات مشخصی در سطح فرا ملی در سر تا سر جهان باشیم". تداوم رعایت بهداشتی تنفسی و فاصله‌گذاری اجتماعی، زدن ماسک و جلوگیری از تردد‌های غیرضروری، در حال حاضر بهترین راه برای کمک به قطع زنجیره انتقال ویروس است و لغو زودهنگام محدودیت های مربوط به کروناویروس می تواند عواقب ویرانگری را به همراه داشته باشد. 

نظر وزارت بهداشت ایران در رابطه با موج دوم کرونا

سخنگوی وزارت بهداشت ایران نیز شروع موج دوم شیوع کرونا را در برخی استان‌ها رد کرده است و می گوید  آمار این روزها به این معنا نیست که وارد پیک دوم شده ایم و همچنان در موج اول بیماری کرونا هستیم. حتی استان‌های با وضعیت قرمز هم در همان موج اول هستند و وارد موج دوم نشده‌اند. به عبارت دیگر، این بیماری به سطح خیلی پایین نرسیده و سطح پایین را حفظ کرده و در سراسر کشور در حال انتشار است و در زمان های مختلف، در نقاط مختلف و با شدت های مختلف بروز پیدا می کند. 

به همین خاطر می بینیم که در بعضی از مناطق میزان شیوع هنوز در حال افزایش است؛ ولی در برخی مناطق دیگر به یک میزان ثابت رسیده و یا در حال کاهش می باشد. سازمان بهداشت جهانی در مورد این کشورها می گوید: "افزایش موارد ابتلا به کروناویروس به دلیل کاهش رعایت فاصله گذاری اجتماعی است". از سوی دیگر نشانه‌هایی از شکل ‌گیری موج دوم پاندمی کرونا در کشورهایی مانند چین و حتی کره جنوبی دیده می‌شود. کره جنونی موفق شده بود موج نخست این پاندمی را مهار کند. 

ما نمی توانیم این فرضیه را مطرح کنیم که زمانی که موارد ابتلای یک بیماری در حال پایین آمدن است، روند رو به پایین را ادامه می دهد و باید آگاه باشیم که بیماری در هر زمانی می تواند اوج بگیرد. علاوه بر اینکه ممکن است با اوج قریب الوقوع بیماری روبرو باشیم، اکثرمحققان بر این باورند که ما موج جدیدی از بیماری COVID-19 را در پاییز و زمستان مشاهده خواهیم کرد؛ همان طور که در مورد سایر گونه های کروناویروس ها مشاهده می کنیم. اکثر ویروس شناسان و اپیدمیولوژیست ها پیش بینی می کنند، که موج بزرگی از کرونا ویروس همزمان با آمدن پاییز یا زمستان رخ دهد و بروز چنین موجی می تواند بسیار بد باشد، با توجه به اینکه هنوزهیچ واکسنی وجود ندارد و بیشتر افراد هنوز هیچگونه مصونیتی در برابر ویروس ندارند. 

حقیقت این است که این ویروس هنوز همان کروناویروس جدید است و اکثریت قریب به اتفاق جمعیت انسان ها هنوز در برابر این ویروس آسیب پذیر هستند. با این تفسیر پاندمی به طور حتم به پاییز و زمستان کشیده می شود و می تواند با بروز آنفولانزای فصلی مقارن شود؛ در شرایطی که بیمارستان ها ممکن است به دلیل مراقبت از بیماران مبتلا به آنفولانزای فصلی تحت فشار باشند. هر چند ممکن است اقدامات پیشگیرانه برای ویروس SARS-CoV-2 (مانند ماسک و شستشوی دست) باعث کاهش ابتلا به آنفولانزا نیز بشود. 

در مورد آنفولانزای فصلی نیز گاهی موج دومی از ویروس در یک سال به وقوع می پیوندد؛ اما کروناویروس جدید در مقایسه با آنفولانزا تا به حال بیش تر به صورت دوره ای و تک گیر انتشار داشته و ممکن است از الگوی مشابهی پیروی نکند. بنابراین پیش بینی سناریوی پیش رو بسیار دشوار است و ما هنوز دقیقا نمی دانیم که این ویروس در آینده تا چه حد می تواند فصلی باشد؛ هر چند تا کنون به نظر می رسد ویروس SARS-CoV-2 تا حدود زیادی تحت تأثیر آب و هوا قرار ندارد.