کاشت محصولات کم آب بر، راه حل مشکل خشکسالی
کشت محصولات کم آب بر از موضوعات مهمی است که، در بحران کمبود آب کنونی بیش از پیش اهمیت دارد. تحقیقات آماری انجام شده تاکنون نشان می دهند که 96% آب مصرفی در بخش کشاورزی مصرف می شود. از طرفی خشکسالی هایی که طی چند سال اخیر در ایران روی داده است، کشاورزان را بر آن داشته است که با کشت محصولات جایگزین علاوه بر حفظ تنوع محصولات، صرفه جویی قابل توجهی نیز در مصرف آب داشته باشند. در میان کشت های متنوعی که در سطح کشور انجام می شود، کشت محصولاتی مانند زعفران، گل محمدی، کلزا و پسته به دلیل کم آب بر بودن بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. باید توجه داشت که کشت این محصولات به دلیل تامین نیاز مردم، ارزش افزوده بالایی را برای کشاورزان و کشور با خود به همراه خواهد داشت.
شاید تصور شما از کم آبی، محدود بودن منابع آب در ایران می باشد. با این حال باید بدانید که ایران از نظر منابع آب در موقعیت بدی قرار نگرفته است و فقط استفاده نادرست از این منابع، مشکلاتی زیادی را ایجاد کرده است. منابع آب پنهان در ایران، یکی از موارد فراموش شده می باشد که توجه به آن می تواند از بروز بسیاری از مشکلات در صنایع مختلف مثل کشاورزی جلوگیری کند. با کنترل مصرف آب در زمینه منابع آب پنهان می توان گام مهمی در زمینه جلوگیری از هدر رفت آب در ایران برداشت.
داشتن اطلاعات کافی در این زمینه می تواند به شما برای افزایش درصد موفقیت بعد از کشت محصولات کمک زیادی داشته باشد. اما می خواهیم بدانیم محصولات کم آب کدامند؟
گیاهان کم آب برای کشاورزی
گیاهان کم آب برای کشاورزی اصطلاحی است که به دسته ای از محصولاتی که نیاز به آب کمی برای رشد دارند، گفته می شود. در زیر برخی از محصولات کم آب بر را با هم بررسی می کنیم:
1- کشت کلزا
ایران سالانه بالغ بر یک و نیم میلیون تن روغن نیاز دارد که 90 درصد آن معمولا از طریق واردات روغن و دانه های روغنی تامین می شود. تحقیقات انجام شده نشان می دهد که دانه کلزا 30 تا 40 درصد روغن و کنجاله آن حدود 40 تا 50 درصد پروتئین دارد. این محصول را می توان بین گیاه گندم و جو کاشت که از رشد علف های هرز در مزرعه نیز جلوگیری می کند.
گیاه کلزا یکی از گیاهان کم آب برای کشاورزی است که، با هر نوع آب و هوایی سازگار است و از کنجاله آن نیز به عنوان خوراک دام استفاده می کنند. گیاه کلزا پس از سویا و نخل روغنی به عنوان سومین گیاه روغنی جهان شناخته می شود که تولید و توسعه کشت آن راهکار مهمی جهت تامین روغن خوراکی کشور محسوب می شود. به دلیل اهمیت این محصول، کشاورزانی که اقدام به کشت کلزا می کنند، در تمام مراحل کاشت، داشت و برداشت کلزا مورد حمایت دولتی قرار خواهند گرفت.
• زمان مناسب برای کشت کلزا
بهترین زمان برای کشت کلزا از نیمه مهرماه تا پیش از 20 آبان ماه می باشد. بهترین تراکم این دانه روغنی، 60 تا 80 بوته در متر مربع است و تراکم کمتر از 20 بوته در متر مربع و یا بیشتر از 100 بوته در متر مربع با افت عملکردی مواجه خواهند شد. اما به طور کلی هر چه رقم محصول کشت شده دیر رس تر باشد، مدت زمان بیشتری از زمین تغذیه کرده و پتانسیل عملکردی بالاتری خواهد داشت.
• آب و هوا مناسب برای کشت کلزا
گیاه کلزا به تنوع آب و هوایی وسیعی سازگار است. با وجود اینکه این گیاه به مناطق معتدل و گرم تعلق دارد، اما برخلاف سایر بذرهای روغنی، در مکان های معتدل و سردسیر نیز به خوبی رشد می کند. به دلیل تنوع بالا در گونه های موجود در این محصول، تاکنون نژادهایی از آن به وجود آمده اند که در آب و هوای مرطوب و تا حدی خشک نیز رشد می کنند.
ریشه کلزا با نفوذ در عمق خاک، عناصر مفید و مغذی از عمق آن بیرون کشیده و آفات و علف های هرز را از بین می برد. بنابراین سبب آماده شده زمین برای کشت بعدی و افزایش 30 درصدی رشد و عملکرد محصول بعدی خواهد شد. کشت کلزا در واقع به عنوان روش مناسبی برای اصلاح خاک است که معمولا جهت عملکرد بهتر به تناوب با گندم و جو در مزرعه کشت می شود.
• خاک مناسب برای کشت کلزا
گیاه کلزا نسبت به انواع مختلفی از خاک ها کاملا سازگار می باشد، اما مناسب ترین آنها خاکی با زه کشی مناسب و غنی با مواد آلی برای رشد بهتر گیاه است. خاک های شنی معمولا به دلیل عدم نگهداری رطوبت برای رشد کلزا مناسب نیستند. این گیاه همچنین در خاک های شور یا قلیایی نیز به خوبی رشد نمی کند. بنابراین برای کاشت مطلوب کلزا، انتخاب صحیح خاک و بستر مناسب بذر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
هیدروپونیک یا هنر کشت محصول بدون خاک، یکی از بهترین روش های کشاورزی می باشد. این هنر برگرفته از دورانی است که گیاهان در چین در آب پرورش داده می شدند. در مقاله "سیستم های هیدروپونیک" به بررسی دقیق این سیستم ها پرداخته شده است، در صورت تمایل مطالعه این مقاله می تواند مطالب مفیدی را در اختیار شما قرار دهد.
2- کشت گل محمدی
یکی دیگر از گیاهان کم آب برای کشاورزی گل سرخ یا محمدی، گیاهی بومی ایران است که تا حدود 350 سال پیش به جز ایران در جایی رویش نمی یافت. این محصول، گیاهی مقاوم به کم آبی، آفت ها و امراض است که علاوه بر خواص درمانی خود، دارای مزیت های اقتصادی زیادی مانند اشتغال زایی، ارزش صادراتی و جذب گردشگری می باشد.
فرآورده هایی مانند: غنچه خشک، گلاب و اسانس گل محمدی، افزون بر عرضه در بازارهای داخلی، قابلیت صادراتی به تمام کشورهای جهان را دارا می باشد. گلاب و اسانس این محصول هر ساله به کشورهای حاشیه خلیج فارس و کشورهای اروپایی مانند فرانسه و انگلستان صادر می شود.
• زمان مناسب برای کشت گل محمدی
از سال سوم پس از کشت این محصول، برداشت آن حدود سه تا نه سال بعد انجام می شود. این گیاه دوره گلدهی کوتاهی دارد و معمولا تنها یک بار در سال گل می دهد. زمان باز شدن این گل ها در هر منطقه بین 20 تا 30 روز و معمولا از اوایل اردیبهشت تا تیرماه به طول می انجامد. توجه به این نکته بسیار ضروری است که هر گل حداکثر یک روز دوام دارد و پس از آن رنگ صورتی گلبرگ ها به سفید تغییر رنگ داده و با کمی باد پر پر شده و بر زمین می ریزد. برداشت این محصول بهتر است پیش از طلوع خورشید و در هوای خنک بامدادی به سرعت انجام شود و گل ها پیش از پژمرده شدن به محل فرآوری محصول انتقال یابند.
• خاک مناسب برای کشت گل محمدی
اگر چه گل محمدی در بسیاری از خاک ها به خوبی رشد می کند، اما مناسب ترین خاک برای پرورش آن خاک های زه کشی شده با PH بین 6.5 تا 7.5 است. زیرا خاک های اسیدی موجب کاهش رشد و عملکرد گیاه گل محمدی می شوند. کشت این محصول در زمین های سنگلاخی و شیب دار و مناطق کوهپایه نیز میسر می باشد.
3- کشت زعفران
زعفران گیاهی گرمسیری است که در مناطق معتدل با تابستان های گرم و خشک به خوبی رشد می کند و از گیاهان مهم برای کشت تابستانه کم آب به شما می رود. اگر چه این ممکن است در همه شرایط صادق نباشد، به طوری که در شهر همدان که از شهرهای سردسیر ایران محسوب می شود، کشت و زراعت زعفران نتایج رضایت بخشی را به همراه داشته است.
• زمان مناسب برای کشت زعفران
زمان مناسب برای کشت زعفران، مرداد ماه تا مهر ماه است. زعفران پس از کاشت به مدت 4 تا 7 ماه (در برخی مناطق حتی تا 10 ماه) در زمین باقی مانده و محصول می دهد. بنابراین نیازی به کاشت مجدد زعفران در سال های آتی وجود ندارد. پیاز این محصول در تابستان فعالیتی ندارد و با شروع فصل گرما برگ های آن زرد و خشک شده و پیاز زعفران به خواب می رود. بنابراین زمین ها و محیط گرم و خشک برای کشت این محصول کاملا مناسب است. به طور کلی دوره فعالیت پیاز زعفران را می توان تقریبا از آبان ماه تا اردیبهشت دانست.
• خاک مناسب برای کاشت زعفران
بهترین خاک برای کاشت زعفران خاک شنی-رسی است که مقدار کمی آهک نیز داشته باشد. زیرا زعفران در زمین های رسی، شور یا خیلی شنی رشد خوبی ندارد. خاک این مزرعه باید حاصلخیز و شیرین بوده و از علف های هرز کاملا پاک شود. بهترین PH برای کاشت زعفران بین 7 تا 8 می باشد. نکته بسیار مهم این است که کاشت زعفران در زمینی باید انجام شود که از چند سال گذشته در آن زعفران کاشت نشده باشد.
• تهیه و کاشت پیاز زعفران
مهم ترین و حساس ترین مسئله در کاشت زعفران انتخاب پیازچه آن است که باید با حساسیت بالایی انجام شود. پس از تهیه پیاز این محصول باید هر چه سریع تر نسبت به کاشت آن اقدام شود، زیرا با قرار گرفتن در هوای آزاد در معرض انواع آفت و بیماری ها می باشد. دلیل دوم این مسئله این است که با جمع شدن توده ای پیاز، دمای پیازچه افزایش و قوه نامیه آن به شدت کاهش یافته و شرایط برای انواع بیماری ها مساعد خواهد شد. بنابراین هر چه فاصله بین تهیه پیازچه های زعفران و کاشت آنها کمتر باشد، نتیجه کاشت آن مطلوب تر است.
4- کاشت جو
جو یکی از سازگارترین انواع غلات است که نسبت به گندم در برابر خشکی مقاومت بیشتری دارد. بنابراین در آب و هوایی که آب عامل محدود کننده ای برای کاشت گندم محسوب می شود، جو می تواند بیشترین محصول را به ثمر دهد.
• آب و هوای مناسب برای کاشت جو
جو با گستره وسیعی از آب و هوا سازگار می باشد، اما رشد این محصول در مناطق خشک و نیمه خشک مطلوب تر است. این محصول در مقایسه با گندم به سرما مقاومت کمتری دارد، بنابراین تصور می شود که کاشت جوی پاییزه در مناطق سردسیر، رشد و عملکرد محصول چندان قابل قبول نباشد.
• زمان مناسب برای کاشت جو
زمان مناسب کاشت جو تقریبا اواسط مهر ماه تا اواخر آبان ماه است و معمولا به دو صورت بهاره یا پاییزه کاشت می شود. البته لازم است که به آب و هوای منطقه نیز توجه شود و اگر گرمای هوا بالا باشد، نباید کاشت جو انجام شود. جوی نوع بهاره به سرما حساس است، بنابراین در بهار کاشته می شود. اما نوع پاییزه که در فصل پاییز کاشت می شود، تا فرار رسیدن بهار سنبله تولید نخواهد کرد.
• خاک مناسب برای کاشت جو
زمینی که برای کاشت جو انتخاب می شود، باید نرم، سبک، مغذی و دارای زهکشی مناسب باشد و به خوبی تهویه شود. بهترین خاک برای این منظور، خاکی با بافت متوسط یا لومی (ترکیبی از رس، شن و سیلت) و میزان PH بین 7 تا 8 می باشد. جو نسبت به سایر غلات در برابر شوری خاک، چه در مرحله جوانه زدن یا در مراحل دیگر مقاومت بالایی از خود نشان می دهد.
5- کاشت پسته
پسته محصولی بسیار ارزشمند و از خوراکی های محبوب در سراسر جهان است که خوردن زیاد آن باعث بیماری و آسیب به سلامتی انسان نخواهد شد. برخی تصور می کنند که پرورش این محصول کاری دشوار است، در حالی که سخت در اشتباه هستند. پسته هم می تواند از گیاهان کاشت تابستانه کم آب باشد و هم در دسته گیاهان کم آب برای کشاورزی قرار می گیرد.
مناطق مناسب برای کاشت پسته، مناطقی با زمستان های سرد (نه یخبندان) و تابستان های گرم و نیز مقداری باران است. بنابراین مکان های نیمه خشک بیابانی، برای کاشت این محصول ایده آل هستند. گیاه پسته ترجیح می دهد که دمای هوا بالاتر از 37 درجه باشد و با مناطق مرتفع چندان سازگار نیست. از طرفی مناطق مرطوب نیز برای پرورش پسته مناسب نمی باشد.
• زمان مناسب برای کاشت پسته
وقتی اقدام به پرورش این محصول می کنید تا هنگامی که به محصول مناسب خواهد رسید، تقریبا به حدود 5 تا 8 سال زمان نیاز دارد. اما با توجه به ارزش بالای این محصول و توانایی صادراتی آن، صبر کردن ارزش رسیدن به یک محصول خوب را خواهند داشت. جهت کاشت پسته می توانید از دانه یا نهال پسته استفاده کنید، اما اگر تمایل دارید که در زمان کوتاه تری به نتیجه برسید، بهتر است به جای کاشت دانه از نهال پسته استفاده کنید.
بهترین زمان برای کاشت نهال این محصول، در فصل پاییز و پس از به خواب رفتن نهال آن است. زمان کاشت نهال پسته در پاییز باید طوری برنامه ریزی شود که ریشه این نهال پیش از رسیدن یخبندان با محیط جدید خود سازگار شود. اما در مناطق سردسیر بهتر است نهالکاری پس از سپری شدن یخبندان انجام شود. با این حال کاشت نهال پسته با رعایت نکات بالا می تواند در تمام طول سال صورت بگیرد.
• خاک مناسب برای کاشت پسته
بهترین محل برای پرورش پسته مکانی است که نور خورشید به طور کامل به مزرعه بتابد. پرورش این محصول به خاک مغذی و حاصلخیز نیاز دارد و ضروری است که میزان PH و اسیدی و بازی بودن خاک با دقت تنظیم شود. پسته معمولا به خاک های تقریبا خنثی و PH بین 7 تا 7.5 علاقه مند است.
کشت تابستانه کم آب
یکی از بحرانی ترین زمان ها بعد از کشت، تابستان می باشد. معمولا صنعت کشاورزی در ایران، در طول تابستان با کم آبی شدیدی روبرو می باشد، در این زمینه توجه به کشت تابستانه کم آب اهمیت زیادی دارد. انتخاب محصولات مناسب با کشت تابستانه کم آب می تواند به شما در کاهش هزینه ها و البته بهبود روند کار کمک زیادی بکند. پیش تر محصولات کم آب بری که در فصل تابستان می توانند کشت شوند بررسی شد، در صورت تمایل می توانید اطلاعات را مجددا مطالعه کرده و با کمک گرفتن از افراد متخصص و کارشناسان بهترین محصول را انتخاب کنید.
